Tariki ya 7 Mata 1994 ni umunsi utazibagirana mu mateka y’u Rwanda. Ni wo munsi Jenoside yakorewe Abatutsi yatangiye ku mugaragaro, igahitana ubuzima bw’abarenga miliyoni mu gihe cy’iminsi 100 gusa. Icyo gihe igihugu cyose cyahindutse ahantu h’akaga, ubwicanyi n’ubugome ndengakamere butigeze bubaho mbere.
Jenoside yatangiye ku mugoroba wo ku wa 6 Mata 1994, nyuma y’uko indege yari itwaye Perezida Juvénal Habyarimana ihanuwe igeze hafi y’ikibuga cy’indege cya Kanombe. Abenshi mu bashinzwe iperereza bemeza ko ubwo bwicanyi bwari bwateguwe n’itsinda rikaze ry’abarwanashyaka ba MRND ryitwaga Akazu, ritishimiye ibiganiro by’amahoro byaberaga i Arusha na Dar es Salaam.
Uwo mugoroba nyine, radiyo RTLM yahise itangaza urupfu rwa Perezida Habyarimana ibinyujije kuri Colonel Théoneste Bagosora, wari umaze igihe arwanya ibiganiro by’amahoro. Yahise asaba abaturage kuguma mu ngo, nyamara yari uburyo bwo gufungirana Abatutsi mu ngo zabo kugira ngo bicwe byoroshye.
Mu ijoro rimwe, gahunda yo gutsemba Abatutsi yari imaze gutangira. I Kigali, cyane cyane mu duce twa Kacyiru na Kimihurura, Interahamwe zari zashyizeho za bariyeri, zatangira guhagarika abantu no kubica hakurikijwe uko basa cyangwa amazina yabo.
Abatutsi si bo bonyine bagizwe intego muri uwo munsi wa mbere; na bamwe mu banyapolitiki b’Abahutu batari bashyigikiye umugambi wa Jenoside barishwe. Muri bo harimo:
-
Minisitiri w’Intebe

-
Perezida w’Urukiko Rukuru rw’Itegeko Nshinga

-
Umuyobozi w’ishyaka PSD

-
Visi Perezida wa PSD n’umugore we

-
Minisitiri w’Itangazamakuru, wo muri MDR

Ibi byari bigamije kurimbura igice cyose cy’ubutegetsi kitari cyemera umugambi wa Jenoside.
Mu gihe ubwicanyi bwari butangiye kwiyongera, Radiyo Muhabura ya RPF Inkotanyi yahise yamagana ibyo bikorwa by’ubwicanyi, ihamagarira abaturage kubyamagana. Paul Kagame, wari Umugaba Mukuru w’Inkotanyi, yahise atanga itegeko ryo guhagarika Jenoside no kurengera abaturage b’inzirakarengane.

Ubwicanyi bwakwirakwiye byihuse. Mu bice bya Nyamata (Bugesera), Sake (perefegitura ya Kibungo), Kamonyi na Gitarama, Abatutsi biciwe mu bice birimo Biharabuge hafi y’Umugezi wa Nyabarongo, Ruramba, Isenga, Gasharara, Idongo, n’ahabaga bariyeri ya Bishenyi. Bamwe bajugunywe mu mugezi wa Cyabariza.
Mu cyahoze ari Komini Muko (ubu ni mu Karere ka Nyamagabe), abagera ku 100 bayobowe na Komiseri wa polisi y’iyo komini akaba n’umuyobozi wayo, Albert Kayihura, bishe Abatutsi 7 bari bihishe kuri Paruwasi ya Mushubi, barimo n’umucungamari Michel Gacendeli n’umuryango we.
Mu Gisenyi (ubu ni Rubavu), Colonel Anatole Nsengiyumva wari uyoboye ikigo cya gisirikare cyaho, yahuje inama n’abayobozi b’Interahamwe, abasirikare ba FARDC n’abapolisi, bashyiraho imbogamizi n’ingamba zo kwica Abatutsi.
Abatutsi bahigwaga mu ngo zabo, imibiri yabo igaterurwa ijyanwa mu mva rusange mu irimbi rya Gisenyi, ahazwi nyuma nka “Commune Rouge.” Kuri Paruwasi Gatolika ya Nyundo, amagana y’impunzi z’Abatutsi, barimo abagore n’abana, bishwe ku mabwiriza ya Nsengiyumva.
Ibisa n’ibyo byabaye Kabasheja (mu murenge wa Rugerero), aho Abatutsi baturutse mu cyahoze ari Komini Rubavu biciwe, kimwe n’i Center St Pierre.
Mu duce twa Mutura, Rwerere, Mudende, na Bigogwe, abasirikare bavuye ku kigo cya gisirikare cya Bigogwe, bayobowe na Lt. Colonel Alphonse Nzungize, bishwe Abatutsi. Kuri uwo munsi nyine, muri Perefegitura ya Ruhengeri, Umunyamabanga Mukuru wa MRND, Joseph Nzirorera, yayoboye inama yarimo Colonel Augustin Bizimungu na Burugumesitiri wa Komini Mukingo, Emmanuel Harerimana, bagamije gutegura ubwicanyi.
Intwaro zatanzwe ku baturage no ku bayobozi ba Interahamwe, barimo Juvénal Kajerijeri n’umucuruzi Esdras Baheza. Mu Ishuri Rikuru ry’Ubuhinzi n’Ubworozi (ISAE Busogo), impunzi z’Abatutsi zose zishwe, naho polisi n’Interahamwe bicira abandi 43 kuri paruwasi Gatolika ya Busogo.
Babonye ko nta mututsi ukiri Busogo, Interahamwe zahise zijya kwica ahandi muri Ruhengeri. Ku wa 7 Mata, igihugu cyose cyari cyahindutse umurima w’amarira n’umwijima.
Kuva ku wa 7 Mata 1994, igihugu cyose cyasinziriye mu mwijima w’amateka. Jenoside ntiyigeze iba igikorwa cy’impanuka—yari umugambi wateguwe neza, ushyirwa mu bikorwa n’abayobozi b’inzego zose z’igihugu, abapolisi, abasirikare, n’abaturage baroshywe mu bwicanyi.
Ni inshingano yacu nk’Abanyarwanda gukomeza kwibuka, kwamagana ingengabitekerezo ya Jenoside, no kubaka u Rwanda rw’ubumwe n’ubwiyunge.