
Mu gitondo cyo kuri uyu wa mbere, inkuru ibabaje yasakaye hose ko uwahoze ari Komiseri Wungirije wa Polisi, Sam Omalla, yitabye Imana. Sam Omalla yapfiriye mu bitaro bya Mulago, aho yari amaze igihe arwariye kanseri.
Amakuru aturuka hafi y’umuryango we ndetse no mu nzego za polisi avuga ko Omalla yari amaze igihe kinini arwaye, aho byatangajwe ko yagiye mu bitaro bwa mbere mu mpera z’umwaka ushize. Icyakora, abari bazi ubuzima bwe bya hafi bavuga ko kuva ubwo, ubuzima bwe bwakomeje kuzamba, kugeza ubwo yitabye Imana.

Inkuru zemeza ko uburwayi bwa kanseri bwa Sam Omalla bwatangiye kugaragara bucece, nk’uko bisanzwe bigenda kuri kanseri aho akenshi igaragaza ibimenyetso nyuma y’igihe kinini. Bivugwa ko mu ntangiriro y’umwaka ushize, Omalla yatangiye kugaragaza ibimenyetso birimo umunaniro udasanzwe, kubabara mu mubiri no kugabanuka k’ubushobozi bwo gukora akazi koroheje ka buri munsi.
Abo mu muryango we bavuze ko yagiye kwivuza inshuro nyinshi, ariko uko iminsi yicumaga uburwayi bukarushaho kumutwara intege. Mu ntangiriro, bamwe bakekaga ko ari uburwayi busanzwe, ariko ibizamini byaje kwemeza ko ari kanseri, ari nayo mpamvu yahise atangira kwitabwaho byihariye.
Mu kwezi kwa Kamena 2024, Omalla yajyanywe mu bitaro bya Mulago, aho yari akurikiranwa n’abaganga b’inzobere mu kuvura kanseri. Kuva icyo gihe, yari ageze aho atagishobora kwisanzura no gukora ibintu byinshi ku giti cye.

Sam Omalla yavukiye muri Uganda, aho yakuriye akunda cyane igihugu cye n’inzego z’umutekano. Mu mwaka wa 1980, yinjiye muri Polisi ya Uganda, aho yatangiriye ku rwego rwo hasi nk’umupolisi usanzwe. Bitewe n’ubwitange bwe, ubunyangamugayo ndetse n’ubuhanga yagaragazaga mu kazi, yazamuwe mu ntera inshuro nyinshi.
Yageze ku rwego rwo kuba Komiseri Wungirije wa Polisi, inshingano yazifashe abizi neza ko zirimo byinshi bisaba ubwitange bukomeye. Yamenyekanye cyane mu nshingano ze zo kuyobora ibikorwa by’umutekano muri Kampala, aho yagize uruhare rukomeye mu kuyobora ibikorwa byo gucunga umutekano mu gihe cy’imyigaragambyo n’ibihe by’ubukana.

Omalla azibukirwa cyane nk’umwe mu bayobozi ba Polisi batigeze bagira ubwoba bwo gufata ibyemezo bikomeye mu gihe cy’imvururu. Mu mwaka wa 2011, ubwo habaga imyigaragambyo ya “Walk-to-Work”, Sam Omalla yari ku isonga mu kuyobora ibikorwa byo gucunga umutekano.
Icyo gihe, abigaragambyaga bari barakajwe n’izamuka ry’ibiciro ku isoko, cyane cyane ibikomoka kuri peteroli, bigatera igitutu gikomeye kuri guverinoma. Sam Omalla yabaye isura izwi cyane kuri rubanda kuko yakundaga kugaragara ari imbere mu bikorwa byo guhosha imyigaragambyo.
Nubwo bamwe bamunengaga uburyo bukomeye yakoresheje mu guhosha imvururu, hari n’abamushimiraga kubera uburyo yabashije gukumira ko ibintu bidakura bikaba ibindi. Abasesenguzi b’imibereho ya politiki muri Uganda bemeza ko iyo hatabaho ubuyobozi bwa polisi burimo abantu nka Omalla, ibintu byari kurushaho kuzamba muri icyo gihe cyari cyuzuyemo umwuka mubi.
Abakoranye na Sam Omalla bamwibuka nk’umuntu wari uzi akazi ke, uharanira gukorera abaturage, wanga ruswa kandi ukunda kuvugisha ukuri. Bavuga ko yari umugabo w’intwari utaranzwe no gushidikanya mu gufata ibyemezo, ariko wifuzaga ko buri wese amenya ko amahoro n’umutekano ari inkingi y’iterambere ry’igihugu.
Mu buzima busanzwe, Omalla yari umuntu woroshye, ukunda abantu kandi ugira umutima wo gufasha. Yagize uruhare mu bikorwa byinshi by’ubugiraneza, aho yagiye afasha imiryango itishoboye ndetse n’abana batagira kivurira.
Inkuru y’urupfu rwa Sam Omalla yakiriwe n’agahinda kenshi. Abayobozi b’inzego zitandukanye za leta, abakozi ba polisi, inshuti n’abavandimwe be, ndetse n’abaturage basanzwe, bose batangaje ko bababajwe bikomeye no kubura umuntu w’inararibonye kandi witanze ku bw’igihugu.
Komiseri mukuru wa Polisi ya Uganda, mu butumwa yanyujije ku mbuga nkoranyambaga, yavuze ati:
“Twatakaje umwe mu bakozi bacu b’intangarugero. Sam Omalla yari umukozi w’indashyikirwa, wari warahize ubuzima bwe kugira ngo igihugu kigire umutekano n’amahoro. Turamwifuriza iruhuko ridashira, kandi twihanganishije umuryango we mu bihe bikomeye.”
Ndetse na bamwe mu bayobozi bakuru b’igihugu bagize icyo batangaza. Umwe muri bo yagize ati:
“Ubwitange bwa Sam Omalla ni isomo rikomeye kuri buri wese ukora akazi ko guharanira umutekano. Tuzahora tumwibuka.”
Kugeza ubu, gahunda yo gushyingura nyakwigendera Sam Omalla iracyategurwa. Umuryango we n’inzego za polisi batangaje ko bagiye gutegura umuhango w’icyubahiro uzabera i Kampala, aho abantu bazahabwa umwanya wo kumusezeraho no kumwubahiriza.
Biteganyijwe ko umuhango wo kumusezeraho uzitabirwa n’abantu benshi barimo abayobozi bakuru ba leta, abahoze ari abapolisi n’abandi baturage basanzwe. Hazaba harimo ibikorwa byo kwibuka ubuzima n’ibikorwa bye, kumushimira no kumusezeraho mu cyubahiro gikwiriye umuntu wagize uruhare runini mu mutekano w’igihugu.
Sam Omalla asize umurage ukomeye. Asize isomo ry’uko gukorera igihugu bitagombera kuba byoroshye, ahubwo bisaba umutima w’ubwitange n’ubutwari. Abamuzi bavuga ko ubutwari bwe n’indangagaciro y’ukuri bizakomeza kuba urwibutso ku babashije kumumenya cyangwa kumukurikira mu kazi ke.
Asize kandi amasomo ku bakiri bato bakora mu nzego z’umutekano n’abandi bose bafite inshingano mu guharanira inyungu rusange: gukorera abaturage neza, kurwanya akarengane, no guharanira ko amategeko yubahirizwa.
Urupfu rwa Sam Omalla ni igihombo gikomeye ku muryango we, ku nzego z’umutekano ndetse no ku gihugu muri rusange. Ni igihombo ku banyarwanda n’abagande, ndetse no ku bantu bose bari bamuzi nk’inshuti, umuyobozi n’umujyanama.
Twifurije umuryango we n’inshuti be kwihangana muri ibi bihe bikomeye.
Imana imuhe iruhuko ridashira.
Turakomeza tubagezeho amakuru mashya ajyanye no gutegura umuhango wo kumusezeraho.