“Burya ngo ururimi rw nyoko ntiruvuga ibibi bya so”, Evode Uwizeyimana ni umwe mu banyamategeko bamenyekanye cyane mu Rwanda mu myaka ishize, bitewe n’ubuhanga, ubusesenguzi, no kutarya iminwa mu kugaragaza ibitekerezo bye. Yamenyekanye cyane nk’umunyamakuru w’impaka mu mategeko, umwarimu muri Kaminuza, ndetse n’umunyapolitiki wagizwe Umunyamabanga wa Leta muri Minisiteri y’Ubutabera.
Uyu mugabo, uvugwaho kugira amagambo akomeye kandi adaca ku ruhande, yigeze kuvuga amagambo akomeye ku biyita “opposition” bari mu mahanga, agira ati:
“Nta opposition irimo gutuka igihugu mu mahanga. Opposition nyayo ikorera imbere mu gihugu, igakorana n’amategeko agenga politiki. Ibyo bindi ni amabandi n’abasazi.”
Iri jambo ryatangajwe ubwo yari mu kiganiro cyatambutse kuri televiziyo y’igihugu, ryatangaje benshi, rishyigikirwa n’abatari bake ndetse rikanengwa n’abandi. Ariko nk’uko bivugwa: “Akabura ntikaboneke ni umutima w’umuntu.”
Evode Uwizeyimana yavukiye mu cyahoze ari Perefegitura ya Butare, ubu ni mu Karere ka Huye. Yize amategeko muri Kaminuza Nkuru y’u Rwanda (UNR), nyuma aza gukomereza mu mahanga, aho yize kugeza ku rwego rwa Doctorat.
Yagarutse mu Rwanda nyuma ya Jenoside yakorewe Abatutsi mu 1994, yitangira u Rwanda mu bijyanye no kongera kubaka inzego z’ubutabera. Aje kugira uruhare rukomeye mu ishyirwaho ry’amategeko mashya, n’ubusesenguzi ku mategeko y’igihugu.
“Uzi ubwenge, ntatindana n’iteka”, ni umugani uhamya uko Evode yazamukiye mu nzego z’igihugu kubera ubuhanga bwe no kudatinya kuvuga ukuri.
Yigeze kuba umwe mu bantu bagize komisiyo ishinzwe kuvugurura itegeko nshinga. Icyo gihe yagize uruhare rugaragara mu gusobanura neza impinduka zabaye mu itegeko nshinga ryemereye Perezida Kagame kongera kwiyamamariza indi manda.

Abamukurikiranaga icyo gihe, bamwibuka ku mvugo ze zifite imizi mu mategeko, ariko zinaherekejwe n’ubutumwa bukarishye ku bantu batari bashyigikiye impinduka.
Yagize ati:
“Ubwisanzure si ubugome. Kwinyuranya n’inzira zemewe n’amategeko si opposition, ni ubugizi bwa nabi bwambaye ikoti rya politiki.”
“Urunyurana n’inzira, rwica umugenzi”, ni umugani ushushanya ibyo yashakaga kuvuga ko kwitwaza politiki kugira ngo usenye igihugu, bidakwiriye kwihanganirwa.
Evode yakomereje muri politiki, aza kugirwa Umunyamabanga wa Leta muri Minisiteri y’Ubutabera, aho yagize uruhare mu gukurikirana imishinga ikomeye y’amategeko, harimo ibirebana no kuvugurura imikorere y’ubutabera bushingiye ku bumwe no kubana kw’Abanyarwanda.
Nyuma y’aho havugwaga ko yakoreye amakosa mu mwanya w’akazi (ibirebana n’ubwubahane ku mukozi wo ku kibuga cy’indege), yeguye ku mwanya we. Ariko ibi ntibyabaye iherezo. “Icyo Imana yanditse ku ishyamba ntigihanagurwa n’imvura” biba umugani ugaragaza ko nubwo yavuye ku buyobozi, amateka ye n’ubuhanga bwe bitigeze byibagirana.
Mu 2023, Evode Uwizeyimana yagarutse mu ruhando rwa politiki, ashyirwa mu mwanya wa Senateri, aho kongera kwisanzura mu kugaragaza ibitekerezo no gusuzuma imishinga y’amategeko.

Yatangiriye aho asanzwe azwi: kugaragaza ibitekerezo bisobanutse, birimo ubusesenguzi, ariko rimwe na rimwe byumvikanamo umujinya w’ukuri. Ni muri urwo rwego, mu gihe abandi banyapolitiki babaga bacecetse, we yagaragaye anenga bikomeye “opposition” y’Abanyarwanda baba hanze bavuga nabi igihugu.
“Nta mukinnyi wa Rayon Sports wambaye umwambaro wa APR FC ngo agumane amahoro. Ni nako utavuga nabi igihugu ngo ukomeze uvuge ko ugifitiye urukundo.”
Ni amagambo yagaragaje ko Evode ashyize umurongo uhamye hagati ya politiki y’ukuri n’ibinyoma byitwikira opposition.
Mu Nteko, Senateri Evode ni umwe mu bagaragaramo mu buryo buhoraho, aho akunze gusaba ko ingingo zifatwa hashingiwe ku mategeko, si ku marangamutima. Yagaragaye kenshi asaba ko ingengo y’imari yajya yitabwaho hashingiwe ku bipimo bifatika.
“Niba tutamenya gupima, tuzajya dupfusha amafaranga ubusa. Kwita ku mibare ni ukugira igihugu cy’ejo gitekanye.”
“Akarima k’imigisha karaturwa n’ubwenge, si amagambo menshi” – Umugani uhuza neza n’iyo migabo n’imigambi ya Senateri Evode muri Sena.
Evode avuga ko hari abihisha inyuma y’uburenganzira bwo kuvuga, nyamara icyo bagamije atari impinduka nziza, ahubwo ari ukurwanya igihugu. Ku bwe, opposition ikora itanga ibitekerezo imbere mu gihugu, ikubahiriza amategeko, kandi ikabana n’abandi mu nzego zemewe.
Yagize ati:
“Niba uri umunyarwanda, ukwiye guharanira amahoro n’iterambere. Iyo wifashe nk’umwanzi w’igihugu, uba uri gutatira umurage wawe.”
“Inkuba irakubita ntikubura ijambo” ni umugani ubwira abavuga nabi igihugu ko nubwo bavugira mu mahanga, ukuri kuzagaragara, kandi abaturage bazirikana ababashyigikira, aho kubatesha umutwe.

Evode Uwizeyimana si umunyapolitiki usanzwe; ni umuntu ufite isura ebyiri: iy’ubushakashatsi n’ubwitonzi, n’iy’umurabyo w’amagambo y’urufaya. Nubwo bamwe bamunenga, benshi bemeza ko ari umwe mu banyapolitiki batinyuka kuvuga ibyo abandi batinya.
“Gukunda igihugu si amagambo, ni ibikorwa, kwemera ko watsinzwe si intege nke, ni ubutwari.”
“Isuka ntiriga guhinga ku ishyamba ry’undi”, ni umugani utwibutsa ko gukemura ibibazo by’u Rwanda bigomba gukorerwa mu Rwanda, si hanze yarwo.
Evode Uwizeyimana akomeje kugenda yandika amateka nk’umwe mu banyamategeko batarindira kuba bamwe na bose, ahubwo bavuga ibyo bemera kandi babihagararaho.