Ku wa 1 Ugushyingo 1959, habaye igikorwa cyabaye imbarutso y’impinduramatwara yahinduye isura y’u Rwanda rwose. Kuri uwo munsi, Dominique Mbonyumutwa wari uzwi nk’umwe mu baharaniraga ko habaho impinduka mu buryo u Rwanda rutegekwamo, yakubiswe urushyi n’abasore bari bamutegeye mu nzira mu gace ka Byimana, mu cyahoze ari perefegitura ya Gitarama ubu ni mu Karere ka Ruhango.
Abo basore, nk’uko amateka abigaragaza, bari bashyigikiye ingoma ya cyami, kandi bumvaga ko buri wese ushaka ko ubwami buvaho ari “umwanzi w’igihugu”. Mbonyumutwa, wari wigeze kuba umwarimu n’umuyobozi, yari amaze iminsi agaragaza ibitekerezo byo gukuraho ubuhake no guca ubusumbane hagati y’Abahutu, Abatutsi n’Abatwa.
Iyo nkuru y’urushyi yakwirakwijwe cyane mu gihugu hose, ihinduka isoko n’imvururu zakurikiyeho. Abaturage benshi bafashe icyo gikorwa nk’akarengane gakomeye, bibutsa imyaka myinshi bari baragowe n’ubuhake bwa cyami. Bahagurukiye rimwe, basaba impinduka mu buryo igihugu cyayoborwagamo.
Kuva uwo munsi, umwuka w’impinduramatwara watangiye kwiyongera. Mu minsi yakurikiyeho, habaye imyigaragambyo, ibikorwa byo kwihorera n’ibihungabana byinshi mu gihugu hose. Ingabo z’Ababiligi zari ziri mu Rwanda icyo gihe zagerageje kubihuza, ariko byarangiye bifashe indi ntera. Ni bwo hatangiye gahunda yo kuvana ubwami ku butegetsi no gutegura inzira nshya y’ubuyobozi bushingiye ku bwiganze bw’abaturage.
Dominique Mbonyumutwa nyuma yaje kuba Perezida w’agateganyo w’u Rwanda ku wa 28 Mutarama 1961, ubwo habaga inama ya Gitarama yemeje ko u Rwanda rubaye Repubulika. Yabaye Perezida wa mbere w’u Rwanda mu gihe cy’amezi atatu, mbere y’uko Gregoire Kayibanda amusimbura ku mugaragaro nyuma y’amatora.
Kuvuga kuri uwo munsi w’Urushyi rwa Mbonyumutwa ni gusubira ku ntangiriro y’amateka mashya y’u Rwanda, igihe igihugu cyatangiye urugendo rwo kuva ku ngoma ya cyami rugana kuri Repubulika. Nk’uko abahanga mu mateka babivuga, “urushyi rumwe rwatumye igihugu cyose gihindura icyerekezo”, kandi kuva icyo gihe, politiki y’u Rwanda ntiyigeze ikomeza kuba nk’uko yari isanzwe.















