Imyaka Itanu Ishize OMS Itangaje COVID-19 Nk’Icyorezo Mpuzamahanga: Ingaruka, Ingamba n’Amasomo Twakuyemo.

Ku wa Kabiri, tariki ya 11 Werurwe 2020, Ishami ry’Umuryango w’Abibumbye ryita ku Buzima (OMS) ryatangaje ko icyorezo cya COVID-19 cyabaye icyorezo mpuzamahanga. Uyu munsi, hashize imyaka itanu kuva icyo gihe, kandi ni ngombwa gusubiza amaso inyuma tukareba uko u Rwanda rwahanganye n’iki cyorezo, ingaruka cyagize ku gihugu, ndetse n’amasomo twakuyemo.

Ku wa 14 Werurwe 2020, nibwo umuntu wa mbere yagaragayeho COVID-19 mu Rwanda. Uyu murwayi yari umuturage w’Umuhinde wageze mu gihugu ku itariki ya 8 Werurwe avuye i Mumbai mu Buhinde. Nyuma y’iminsi mike, abandi bantu bane baranduye, bituma umubare w’abanduye ugera kuri batanu.

Nyuma yo kubona ko icyorezo gitangiye gukwirakwira, Guverinoma y’u Rwanda yafashe ingamba zikomeye zo kugikumira. Ku wa 18 Werurwe 2020, ingendo zose ziva cyangwa zijya mu mahanga zarahagaritswe mu gihe cy’iminsi 30. Nyuma y’iminsi ibiri, ku wa 21 Werurwe 2020, hatangajwe gahunda ya “Guma mu Rugo” mu gihe cy’ibyumweru bibiri, aho abakozi ba Leta n’abikorera basabwe gukorera mu ngo zabo, imipaka yose irafungwa, ndetse ingendo zitari ngombwa zirahagarikwa. Iyi gahunda yakomeje kongerwa inshuro nyinshi hagamijwe gukumira ikwirakwira rya virusi.

COVID-19 yagize ingaruka zikomeye ku buzima bw’Abanyarwanda. Raporo yo mu mwaka wa 2023 yagaragaje ko abantu 1,468 bapfuye bazize iki cyorezo mu Rwanda, mu gihe abanduye bari 133,172. Mu rwego rw’uburezi, amashuri yose yarafunzwe mu gihe cy’amezi atandatu, ibintu byagize ingaruka ku myigire y’abana n’urubyiruko.

Ubukungu bw’igihugu nabwo bwahuye n’ingaruka zikomeye. Ibikorwa byinshi by’ubucuruzi byarahagaze, ibigo bito n’ibiciriritse birahomba, ndetse n’abakozi benshi baratakaza akazi. Leta yashyizeho ingamba zitandukanye zo gufasha ubukungu kuzahuka, harimo gushyiraho ikigega cyo kuzahura ubukungu, gufasha ibigo by’ubucuruzi kubona inguzanyo ziciriritse, ndetse no guteza imbere ikoranabuhanga mu bucuruzi.

Icyorezo cya COVID-19 cyagize ingaruka ku mibereho myiza y’abaturage. Gahunda ya “Guma mu Rugo” yatumye abantu benshi batakaza imirimo, bikaba byarateje ibibazo by’ubukene. Leta yagerageje gufasha abatishoboye binyuze mu gutanga ibiribwa n’ibindi bikoresho by’ibanze, ariko ibibazo by’imibereho myiza byakomeje kuba byinshi.

U Rwanda rwashyize imbaraga nyinshi mu gukingira abaturage bacyo. Nk’uko bitangazwa na RBC, igihugu cyashoye arenga miliyari 100 z’amafaranga y’u Rwanda mu kugura inkingo za COVID-19. Muri miliyoni 13 z’abaturage, miliyoni 11 bakingiwe, hakoreshejwe doze zigera kuri miliyoni 28. Iyi gahunda yo gukingira yatumye igihugu kibasha kugabanya ikwirakwira rya virusi no kugabanya umubare w’abahitanwa na yo.

Mu rwego rwo kongera ubushobozi bw’ubuvuzi, Leta yatangije imishinga itandukanye yo kwagura no kuvugurura ibitaro. Ku wa 22 Nyakanga 2024, Perezida Paul Kagame yatangije imirimo yo kwagura Ibitaro byitiriwe Umwami Faisal. Iyi gahunda izatuma umubare w’ibitanda wiyongera ukava kuri 167 ukagera kuri 567, ndetse hanongerwe serivisi zitangirwa muri ibyo bitaro. Perezida Kagame yavuze ko iyi ari intambwe ikomeye izafasha igihugu kuba igicumbi cy’ubuvuzi mu karere.

Mu gihe cya “Guma mu Rugo”, ikoranabuhanga ryakoreshejwe mu buryo bwagutse mu itumanaho no kwigisha. Amashuri yifashishije uburyo bw’iyakure mu gukomeza gahunda z’amasomo, ibigo by’imirimo nabyo byakoresheje inama z’ikoranabuhanga mu gukomeza ibikorwa byabyo. Ibi byatumye igihugu gikomeza gutera imbere mu bijyanye n’ikoranabuhanga, ndetse byerekana ko ari ngombwa gukomeza gushora imari muri uru rwego.

Icyorezo cya COVID-19 cyerekanye ko ubufatanye n’ubumwe ari ingenzi mu guhangana n’ibibazo bikomeye. Abaturage, inzego za Leta, abikorera, n’imiryango itegamiye kuri Leta bose bakoranye mu buryo bushimishije mu guhangana n’iki cyorezo. Ibi byerekana ko iyo dushyize hamwe dushobora guhangana n’ibibazo byose byadukomerera.

Icyorezo cyagaragaje ko ari ngombwa gushora imari mu rwego rw’ubuvuzi no mu ikoranabuhanga. Kwagura ibitaro, kongera abakozi b’inzobere mu buvuzi, ndetse no guteza imbere ikoranabuhanga mu itumanaho no kwigisha, ni bimwe mu byafashije igihugu guhangana n’icyorezo cya Covid 19