Sam Nujoma, uzwi nk’umubyeyi w’igihugu cya Namibiya akaba n’umukuru w’igihugu wa mbere, yitabye Imana ku myaka 95.
Uyu muyobozi w’icyubahiro yayoboye urugamba rwo kwibohora kw’igihugu cye ku butegetsi bw’ivanguramoko bwa Afurika y’Epfo, maze Namibiya ibona ubwigenge mu mwaka wa 1990.
Urupfu rwe rwashenguye igihugu
Nk’uko byatangajwe na Perezidansi ya Namibiya, Sam Nujoma yitabye Imana ku wa Gatandatu nijoro nyuma yo kumara ibyumweru bitatu mu bitaro byo mu murwa mukuru, Windhoek.
Perezidansi yagize iti: “Urufatiro rwa Repubulika ya Namibiya rwahungabanye.” Ubuyobozi bwatangaje ko hagiye kubaho igihe cy’icyunamo ku rwego rw’igihugu.
Umuyobozi w’icyubahiro w’igihugu
Nujoma yari umuntu wubashywe cyane nk’umubyeyi wa Namibiya, wabaye inkingi ya mwamba mu kuyigeza kuri demokarasi no ku mahoro nyuma y’igihe kirekire cy’ubukoloni bw’Abadage n’intambara y’ukwigobotora ubutegetsi bwa Afurika y’Epfo.
Yari umwe mu bayobozi b’Abanyafurika barwanye ubukoloni n’ubutegetsi bw’ivanguramoko, aho yafatanyaga n’abandi nka Nelson Mandela wa Afurika y’Epfo, Robert Mugabe wa Zimbabwe, Kenneth Kaunda wa Zambia, na Samora Machel wa Mozambike.
Nujoma ni we washinze ishyaka SWAPO (South West Africa People’s Organisation) ryayoboye urugamba rwo kubohora igihugu guhera mu mwaka wa 1960. Nyuma y’ubwigenge, SWAPO yakomeje kuba ku butegetsi, ariko Nujoma yeguye burundu muri 2007 afite imyaka 78, nyuma yo kuva ku mwanya wa perezida mu 2005.
Abanyagihugu benshi bashimiraga ubuyobozi bwe bwatumye habaho ubumwe n’ubwiyunge nyuma y’icyorezo cy’intambara y’ukubohoza igihugu ndetse n’imiyoborere y’ivanguramoko y’Abanyafurika y’Epfo yashakaga gushyira igihugu mu bice by’ubwoko butandukanye.
N’ubwo yafatwaga nk’umuyobozi wa politiki w’igitsure, Nujoma yashimwe na benshi, barimo n’abanzi be ba politiki, kubera ko yashyizeho itegekonshinga ryubahiriza demokarasi ndetse agashyira hamwe abacuruzi n’abanyapolitiki b’abazungu mu miyoborere y’igihugu.
Ariko nanone, azwiho imvugo ikaze ku burengerazuba bw’isi ndetse no kwamagana imico yo kubana kw’abahuje igitsina, ibyo yitaga “imyitwarire y’amahanga yangiza” ndetse akavuga ko SIDA ari “intwaro y’umwanzi yatewe n’abantu.”
Ubuzima bwe bwatangiye mu bukene ariko buranga ubutwari
Sam Nujoma yavukiye mu muryango w’abahinzi borozi bo mu bwoko bw’Abavambo mu mwaka wa 1929, mu mudugudu muto wo mu majyaruguru y’uburengerazuba bwa Namibiya.
Yatangiriye urugendo rwa politiki ye mu kigero cy’ubusore ubwo yimukiraga mu mujyi wa Walvis Bay afite imyaka 17, aho yabaga kwa nyirasenge mu gace k’abirabura. Ni ho yatangiye kumva ibibazo by’akarengane abirabura barimo ku butegetsi bw’ivanguramoko.
Yari imfura mu muryango w’abana 10. Mu mwaka wa 1949, yatangiye akazi ko gukubura gari ya moshi hafi ya Windhoek, aniga nijoro. Ni muri iyo myaka yahuriye n’umuyobozi wa gakondo w’Abaherero, Hosea Kutako, wamubereye umutoza w’ubuzima bwa politiki, amufasha kwinjira mu ruhando rw’abaharaniraga ubwigenge bwa Namibiya.
Mu mwaka wa 1960, Nujoma yagiye mu buhungiro muri Botswana, asiga umugore we n’abana bane. Icyo gihe, yatorewe kuyobora SWAPO, maze atangira urugendo rwo gushaka inkunga no gutangiza urugamba rwitwaje intwaro mu mwaka wa 1966.
Nyuma y’imyaka irenga icumi y’imirwano, Akanama ka Loni gashinzwe umutekano kafashe umwanzuro mu 1978 wo gushyiraho ibiganiro n’amatora. Nyamara byafashe indi myaka icumi kugira ngo iyo myanzuro ishyirwe mu bikorwa, maze amatora aba mu 1989.
Mu matora, ishyaka SWAPO ryatsinze, Nujoma arahira nk’umukuru w’igihugu wa mbere muri Werurwe 1990.
Umurage asigiye Namibiya
Nyuma yo kuva ku butegetsi, Nujoma yakomeje kwiga, aho yagiye kwiga icyiciro cya kabiri cya kaminuza mu bijyanye n’ubutaka n’amabuye y’agaciro, yemeza ko Namibiya ifite ubutunzi bwinshi bugihishe mu misozi yayo.
Perezidansi ya Namibiya yagize iti: “Nujoma yatanze ubuyobozi buhambaye ku gihugu cyacu, akora ibishoboka byose kugira ngo buri Munamibiya wese agire uruhare mu kubaka igihugu cyigenga, cyishimye kandi cyubahwa mu ruhando mpuzamahanga.”
