Icyemezo cya Amerika kiri mu menyo y’intare
Kuwa gatandatu, tariki ya 14 Kamena 2025, Perezida wahoze ayobora Leta Zunze Ubumwe za Amerika, Donald J. Trump, yagize inama idasanzwe n’abajyanama be b’inkoramutima mu rwego rwo kuganira ku mahitamo Amerika ishobora gufata mu gihe intambara hagati ya Isirayeli na Irani yakomeje gukaza umurego. Uyu ni umunsi wa gatandatu w’iyi ntambara ikomeje gusenya byinshi mu Burasirazuba bwo hagati.
Trump, wagarutse ku butegetsi mu buryo butunguranye nyuma y’amatora ya 2024, yagiye agaragaza impamvu zishingiye ku bwitange ku mutekano wa Isirayeli, umufatanyabikorwa wa kera wa Amerika, ariko kandi ntiyahwemye gusaba ko Amerika yitwararika mu kwinjira mu ntambara z’ahandi.
Umwuka mubi i Tel Aviv no muri Tehran
Mu minsi itandatu ishize, intambara yatangiye ubwo Irani yohereje ibisasu byinshi bigwa ku mujyi wa Tel Aviv, nyuma y’ibitero byagabwe n’indege za Isirayeli ku birindiro bya Iran muri Syria na Iraq. Ibi byakurikiwe n’ikirunga cy’intambara: igitero kuri ambasade y’Iran i Damascus cyari cyahitanye bamwe mu bayobozi bakuru b’ingabo zayo.
Isirayeli ntiyatinze gusubiza, igaba ibitero bikomeye ku birindiro by’ingabo za Irani, haba muri Syria, muri Iraq ndetse no ku mipaka y’Irani ubwayo. Muri iki cyumweru, abantu barenga 1,200 bamaze gutakaza ubuzima, harimo abasivili n’abasirikare. Imihanda, ibitaro, amashuri n’ibikorwa remezo byabaye umuyonga.
Trump mu nama i Mar-a-Lago: Ashakisha icyemezo cy’ubwenge
Trump yahuye n’itsinda ry’abajyanama barimo Mike Pompeo wahoze ari Umunyamabanga wa Leta, General Michael Flynn, hamwe n’abandi bagize Inama y’Igihugu ishinzwe Umutekano (National Security Council). Iyi nama yabereye muri Mar-a-Lago, aho Trump akunda kwakirira inama z’ingenzi.
Mu kiganiro cye cyafunguye inama, Trump yagize ati:
“Isirayeli ni inshuti yacu ya kera. Ntabwo tuzihanganira uwushaka kuyisenya. Ariko kandi, ntabwo twagombye gusubira mu ntambara zidasobanutse twarwaniye mu myaka 20 ishize mu Burasirazuba bwo hagati.”
Yongeyeho ko arimo gusuzuma ingaruka zose: z’ubukungu, z’igisirikare ndetse n’iz’ubumenyi mu bya dipolomasi. Nk’uko byemezwa na bamwe mu bajyanama be, hari amahitamo ane ari gukurikiranwa:
1. Gushyigikira Isirayeli mu buryo bwose (cyane cyane ku gisirikare)
Iki cyemezo cyasaba kohereza ingabo n’ubushobozi bwa gisirikare mu Burasirazuba bwo hagati, birimo indege za gisirikare z’ikirere, ubwato bwa gisirikare mu Nyanja ya Mediterane no kongera ibikoresho ku butaka bwa Isirayeli.
Ingaruka: Bishobora gutuma Iran igaba ibitero ku nyungu z’Amerika muri Irak, Saudi Arabia n’ahandi. Hari impungenge ko ibi byakurura intambara nini y’akarere cyangwa se iya gatatu y’isi.
2. Gushyigikira Isirayeli mu buryo bwa tekiniki no ku rwego rw’amakuru y’ubutasi gusa
Ibi byasobanuye ko Amerika yashyigikira Isirayeli itayijyanye ku rugamba ariko iyifasha kubona amakuru y’ubutasi, ikoranabuhanga ryo gukumira ibisasu, ndetse n’inkunga yo mu buryo bw’ubumenyi (cyangwa diplomatique).
Ingaruka: Byafasha Isirayeli kurwana yisunze ikoranabuhanga rya Amerika, ariko bikagabanya ibyago byo kugwa mu ntambara ku buryo bwuzuye.
3. Gutumiza impande zombi ku meza y’ibiganiro byihuse
Trump arashaka gukoresha icyubahiro cya Amerika kugira ngo ahuze Iran na Isirayeli mu biganiro, n’ubwo bitari byoroshye. Abasesenguzi bavuga ko Irani itizeye Trump kubera amateka y’amasezerano y’imbere (Iran Nuclear Deal) yayasohotsemo mu 2018.
Ingaruka: Nubwo bikomeye, ibiganiro bishobora kugarura ituze mu karere, ariko bisaba kwiyemeza gukomeye no kwihangana ku mpande zombi.
4. Kwihorera, Amerika igahagarara kure
Ni amahitamo atari ashyigikiwe cyane n’abagize Kongere, ariko Trump yigeze kuyafata muri Syria no muri Afghanistan. Bishatse kuvuga ko Amerika yareka Isirayeli ikihagararaho, igasaba gusa ko Irani itinjira mu nyungu za Amerika.
Ingaruka: Amerika ishobora gutakaza icyubahiro mu Burasirazuba bwo hagati no mu isi yose, ndetse Iran ikarushaho kugira ubushizi bw’ubutwari bwo kugaba ibitero.
Abanyamerika barimo gutekereza byinshi
Mu gihugu imbere, abaturage bagaragaje ibitekerezo bitandukanye. Hari abibaza impamvu Amerika yajya kurwana indi ntambara mu gihe ibibazo by’imbere birimo ubukungu budahagaze neza, ibiza, ibura ry’akazi n’icyuho mu buvuzi.
Ku rundi ruhande, hari abashimangira ko Amerika ifite inshingano yo kurengera Isirayeli, igihugu cy’inshuti cyasenyewe na Iran mu buryo bugaragara.
Ibihugu by’isi biri guhanahana ibitekerezo bikomeye
Ubwongereza, Ubufaransa, Ubudage na Kanada byasabye ko habaho guhagarika imirwano, hakabanza ibiganiro. Ariko Uburusiya na China byo ntibyihutiye kugira icyo bitangaza, uretse ko byagaragaje impungenge ku “kongerwa k’ubushotoranyi bwa Amerika.”
Perezida wa Turikiya, Recep Tayyip Erdoğan, yasabye Amerika “kutarushaho gutwika umuriro.”
Igitekerezo cya Trump kiri ku munwa wa benshi
Amagambo ya Trump yo mu mwaka wa 2020 yongeye kujya ku mbuga nkoranyambaga: “We will no longer police the world. America First.”
Abashinzwe gutegura amatora ya 2028 bibaza niba Trump ashobora kongera gutsinda mu gihe atabashije gucunga neza iyi ntambara, cyangwa se niba kuyobora Amerika atayisubiza mu muriro ushyushye utazatuma igira amahoro imbere.
Kuki iyi ntambara iteye impungenge isi yose?
- Ibiciro by’ibikomoka kuri peteroli byazamutse hejuru ya 130$ kuri buri fu, bigatera ibibazo ku isoko mpuzamahanga.
- Imiryango y’abagiraneza nka UNHCR, Red Cross na Médecins Sans Frontières iri gutabaza ko ibitaro birimo gusenywa, abarwayi baricwa.
- Hari ubwoba ko imitwe y’iterabwoba nka Hezbollah na Hamas bashobora kwinjira muri iyi ntambara, bigatuma iba ndende kandi ishyamiranya amahanga menshi.
Icyo Isi itegereje: Umwanzuro w’Amerika
Isi yose ireba Amerika nk’igihugu gifite ububasha bwo gutuza umuriro. Niba Trump afashe icyemezo kidasobanutse, bishobora gutuma intambara isatira ubugome bwa Jenoside nk’iyo yo mu myaka ya 1990.
Ariko niba abashoboye gukora ibiganiro bikomeye hagati ya Isirayeli na Irani binyuze muri Amerika, amahoro aracyashoboka.
Ku munsi wa gatandatu w’iyi ntambara, amahitamo ya Amerika niyo ashobora gutuma ibintu bijya ku ruhande rumwe cyangwa urundi. Trump afite uruhare rukomeye, aho ijambo rimwe rye ryatuma haba amahoro cyangwa intambara ndende.
Ese azahitamo iki?